Το νόημα είναι οι άλλοι

29 Φεβρουαρίου, 2016 2:59 μμ

της Εβίτας Παπασπύρου

Διάβασα ότι η τελευταία ταινία του Γούντι  Άλλεν «Παράλογος άνθρωπος»  μιλάει για την έλλειψη νοήματος της ζωής, όπως και  μια προηγούμενη, το «Ματς Πόιντ»: Η ζωή δεν έχει κανένα απολύτως νόημα. Όλα όσα συμβαίνουν είναι τυχαία, χωρίς αιτιολόγηση και χωρίς δικαιοσύνη. Μια στροφή στη γωνία και όλα μπορεί να τελειώσουν…

Μπορώ να συμφωνήσω με τον Γούντι Άλλεν. Ναι, φαίνεται πως η ζωή δεν έχει κανένα απολύτως νόημα… Η ζωή κινείται, χωρίς να ικανοποιείται μέσα μας η αίσθηση του Δικαίου. Άνθρωποι πεθαίνουν χωρίς να έχουν φταίξει, άνθρωποι ξεβράζονται  σα φύκια στις ακτές των νησιών, μικρά παιδιά πνιγμένα, με αποτυπωμένη απάνω τους την τελευταία- μάταιη- μητρική φροντίδα.  Ένας πεθαίνει τυχαία, άλλος δολοφονεί και μένει  ατιμώρητος. Ένα μετέωρο σαθρό μπαλκόνι  γκρεμίζεται ενώ εσύ περνάς από κάτω, μια αβέβαιη γλάστρα με μυρσίνη  πέφτει  στο κεφάλι σου, ένας μεθυσμένος οδηγός  καβαλάει τη νησίδα και… το ραντεβού με το θάνατο έχει πραγματοποιηθεί .

Όμως,  υπάρχει αντίλογος:

Το νόημα, είναι οι άλλοι.

Οι άλλοι εδώ και τώρα.

Οι άλλοι αλλού και άλλοτε, πριν από μας  ή μετά από μας.

Κι αν ο Σαρτρ είπε πως «Η κόλαση είναι οι άλλοι», αυτό ήταν μόνο το αντεστραμμένο νόημα της ζωής. Όταν οι κοινωνίες  νοσούν, οι άνθρωποι ζουν το αντεστραμμένο νόημα της ζωής. «Η Αλίκη στον κόσμο των θαυμάτων», γίνεται «Η Αλίκη στον κόσμο των τεράτων». Το θαύμα γίνεται εφιάλτης.

Όμως  « οδός άνω κάτω μία και ωυτή» (Ηράκλειτος)

Που σημαίνει: η άνοδος και η κάθοδος είναι ο ίδιος δρόμος.

Το θαύμα γίνεται εφιάλτης αλλά κι ο εφιάλτης  μπορεί να μετατραπεί σε θαύμα.

Και, ω του θαύματος, και στις πιο σκοτεινές νύχτες υπάρχει πάντα η τέχνη – παραγκωνισμένη, συκοφαντημένη ή κυνηγημένη – δεν έχει σημασία,  υπάρχει για να απευθύνεται στους άλλους, να ενώνει ή και να χωρίζει αυτούς τους άλλους σε συγκρουόμενες ομάδες, να ξεκαθαρίζει τα σκύβαλα από το στάρι. Να μας θυμίζει πως το νόημα είναι πάντα οι άλλοι. Ο καλλιτέχνης με μια υπέρβαση, απευθύνεται όχι μόνο στους δικούς του άλλους –  αγαπημένους και φίλους –  αλλά και στους άγνωστους άλλους,  σε όλους τους άλλους, μέσα στον απέραντο  χρόνο.

Και τι σύμπτωση! Το νόημα της τέχνης είναι οι άλλοι.

Η τέχνη υπάρχει επειδή υπάρχουν οι άλλοι.

Ναι, δεν υπάρχει τέχνη  σε ένα ερημονήσι.

Οι άλλοι -μαζί με μένα φυσικά- είναι η αρχή και το τέλος της τέχνης. Το τέλος σαν  σκοπός και σαν ολοκλήρωση, επειδή κάθε πράγμα ολοκληρώνεται  όταν συναντάει το σκοπό του.

Επομένως το: «Η τέχνη για την τέχνη» στερείται  νοήματος. Είναι ένας σκύλος που κυνηγάει την ουρά του.

Μπορεί να φτιάχνω ποιήματα και να τα κλείνω στο συρτάρι μου, περιφρονώντας το πλήθος των άμουσων.  Μπορεί να ζωγραφίζω πίνακες και να τους καταχωνιάζω στο υπόγειο, αποφεύγοντας τα ξένα αδιάκριτα βλέμματα. Αλλά το κάνω οραματιζόμενος τον ιδανικό αποδέκτη. Ένας πίνακας που κανείς δεν είδε, ένα βιβλίο που δεν διάβασε κανένας, ένα τραγούδι που δεν τραγουδήθηκε, είναι ένα μήνυμα σε μπουκάλι, είναι  ένα σήμα κινδύνου που δεν άκουσε κανείς, μα το καράβι είναι εκεί και ταξιδεύει ακόμα.

Ευτυχώς  το Θέατρο έχει ακόμα απάνω του τα ίχνη από την μαγική ιεροτελεστία μέσα στην αρχαία φυλή. Η τέχνη του θεάτρου δεν πραγματοποιείται  αν δεν υπάρχουν και οι δύο συντελεστές παρόντες : Ο  ηθοποιός και το κοινό. Και δεν νοείται ο ένας χωρίς τον άλλο. Η πράξη του ηθοποιού χωρίς το βλέμμα του άλλου δεν ολοκληρώνεται . Η μαγεία δεν συντελείται. Κι όταν λέω μαγεία εννοώ την πράξη που επεμβαίνει στην πραγματικότητα για να την αλλάξει.

Έτσι, η θεατρική πράξη και η τέχνη γενικότερα μας αλλάζει , κι εμείς αλλάζουμε τον κόσμο.

Έτσι, η τέχνη, μας θεραπεύει.  Και τον δρώντα και τον μεταλαμβάνοντα. Μας θεραπεύει γιατί νοηματοδοτεί τη ζωή μας.  Μαθαίνουμε με το μυαλό και με όλη μας την ύπαρξη, ότι το νόημα της ζωής είναι οι άλλοι.  Σκοπός της μαγείας της τέχνης δεν είναι να χαθούμε μέσα σε ψευδαισθήσεις,  μα να πετύχουμε τη μέγιστη δυνατή συνειδητότητα.

Όμως ακόμα και η πιο ψηλή συνειδητότητα του ατόμου δεν μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να περικλείσει μέσα του όλη την ανθρωπότητα – όλους τους άλλους.

Η τέχνη όμως μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε όλους αυτούς τους άλλους, να επικοινωνήσουμε μαζί τους, να τους κατανοήσουμε και μας θεραπεύει άλλη μια φορά γιατί νιώθουμε επιτέλους πλήρεις. «Μόνιμο έργο της τέχνης είναι να ξαναδημιουργεί  ως εμπειρία του κάθε ατόμου  την πληρότητα όλων εκείνων που αυτό δεν είναι, την πληρότητα  της ανθρωπότητας στο σύνολό της» ( «Η αναγκαιότητα της τέχνης» Έρνστ Φίσερ)

Μ’ αυτό τον τρόπο ο άνθρωπος γίνεται κοινωνικό όν, με την πιο βαθιά σημασία του  όρου. Ένα ον, που επιδιώκει «το φίλτατον» κατά Αριστοτέλη. Όπου το φίλτατον είναι η πανανθρώπινη δικαιοσύνη.  Ένας  ανθρωπινότερος άνθρωπος. Αυτό είναι το νόημα της τέχνης.